وضعیت تشیع در تونس 

حوادث اخیر تونس و خیزش مردمی که منجر به سقوط حکومت دیکتاتوری «زین‏العابدین بن‏علی» شد، هم‏اکنون این کشور را در مرکز توجه جهانیان قرار داده است.

آنچه در پی می‏آید گزارشی کوتاه است از وضعیت شیعیان در این کشور کوچک:

 مشخصات کشور تونس

 جمهوری تونس کشوری است در شمال آفریقا با مساحت ???،??? کیلومتر مربع و جمعیتی بالغ بر 11 میلیون نفر.

این کشور بر کرانه دریای مدیترانه قرار دارد و از غرب با الجزایر و از شرق و جنوب با لیبی هم‌مرز است. پایتخت این کشور شهر "تونس" است.

در سال 1881 فرانسه، تونس را مستعمره خود نمود. با آغاز جنگ جهانی دوم، ارتش آلمان برای تقویت پایگاه متحدین در شمال آفریقا، در تونس نیرو پیاده کرد. در سال ???? نیروهای ارتش آلمان از تونس عقب‌نشینی کردند و تونس به کنترل متفقین درآمد. این کشور طی پیمان پاریس که در سال ???? میلادی امضاء شد، استقلال خود را به دست آورد.

کشور تونس به 24 استان (یا ولایة) تقسیم شده و سه جزیره مهم نیز به نام‌های"زمبره"، "قرقنه" و "جربه" دارد.

ریشه‏های تشیع در تونس

حضور تشیع در کشور آفریقایی تونس به همان قرن اول ظهور اسلام برمی‌گردد؛ حتی قبل از زمانی که دولت ادارسه (ادریسی‌ها) در قرن دوم هجری در مراکش و حکومت فاطمیون در مصر و تونس ایجاد شد.

ساکنان اصلی تونس "بربرها" بودند که از موالیان اهل‌بیت(ع) به شمار می‌رفتند. شدت این ولاء به حدی بود که پس از واقعه جانسوز کربلا، یکی از قیام‌های خونخواهی،‌ به وسیله آنان و در تونس فعلی رخ داد. بنی‌امیه نیز مشابه آنچه در "قتل‌عام حرّه" در مدینه منوره انجام داده بود را در تونس اعمال کرد.

حکومت شیعیان فاطمی

نخستین خلیفه فاطمی «عبیدالله المهدی» نام داشت که خود را از نسل «محمد بن اسماعیل بن جعفر الصادق(ع)» و از ذریه حضرت فاطمه(س) معرفی کرد. وی در سال 103 با تصرف «اسکندریه» نیت خود را برای فتح مصر آشکار ساخت و سلسله فاطمیان را در سال 803 در تونس تشکیل داد که دامنه آن پس ازمدتی به مصر کشانده شد.

دوران سیاه استعمار و استبداد

در دوران جدید، فرانسه این کشور را به استعمار کشید تا سال 1956 که این کشور دارای استقلال گردید.

اما بعد از استقلال هم، سیاست "حذف کامل دین اسلام از نظام دولتی و زندگی مردم تونس" دنبال شد. این سیاست ـ به موازات اقدامات «آتاتورک» و «پهلوی اول» در ترکیه و ایران ـ به دست «حبیب بورقیبه» در تونس اجرایی گردید.

در سال 1987 «زین‏العابدین بن‏علی» قدرت را در دست گرفت. وی که دریافته بود سیاست زور برای حذف دین، قابل پیگیری نیست ‌کوشید تا جایی که به حکومت دیکتاتوری‏اش ضرر نرساند فعالیت دینی ـ اسلامی را آزاد بگذارد. به عنوان نمونه، وی به "دانشگاه زیتونه" که نماد اسلامی کشور تونس به شمار می‌آید، توجه جدیدی نمود؛ رادیو قرآن راه اندازی کرد؛ به مراکز قرآنی (در حد حفظ و قرائت) کمک می کرد؛ و نیز تلاش می نمود تقید شخصی خود به ظواهر شرع (مانند رفتن به حج) را به مردم نشان دهد.

مذاهب اسلامی

سیاست حاکمان تونس در طول تاریخ این بود که جز مذهب مالکی، مذهب دیگری رواج پیدا نکند؛ لذا مذهب بیشتر مردم تونس "مالکی" است. مذاهب "تشیع"، "حنفی" و "اباضی" ـ یعنی نحله‌ای از خوارج ـ نیز در این کشور زندگی می‌کنند.

نتیجه اقدامات لائیک حکومت‌ها در تاریخ این کشور، این بوده است که برخی از مسلمان آن ـ علیرغم آنکه بسیار علاقمند به دین و قرآن هستند اما ـ نگاهشان نسبت به دین نگاهی سکولار باشد و مثلا "حجاب" را جزء مسلمات دین ندانند و بی‌حجاب بودن برایشان طبیعی جلوه کند. اما اکنون جریانی ایجاد شده است که به دنبال زنده کردن تراث تاریخی است و می‌خواهد از لحاظ علمی بداند که مثلا فاطمیون که بودند و چه کردند و چه دستاوردهایی داشتند.

تشیع در تونس معاصر

مانند تمامی کشورهای آفریقا، در تونس نیز سه نوع "محب اهل‏بیت(ع)" وجود دارد:

1. شیعیان کهن.

2. نو شیعه‌ها (مستبصرین).

3. اهل‌سنت دوستدار و موالی اهل‌بیت (ع).

از آنجا که اکثریت مسلمانان تونس به لحاظ "عقیده"، بشدت علاقمند به اهل‌بیت(ع) هستند و از لحاظ "عمل" نیز پیرو مذهب مالک بن انس ـ که ‌ نزدیک‌ترین مذهب فقهی سنی به تشیع محسوب می‌شودـ می‌باشند، می‌توان بسیاری از مردم تونس را شیعیانی دانست که از تشیع خود بی‌اطلاع هستند!

اما ـ گذشته از این ریشه‌ها و علایق ـ گروه دوم شیعیان تونس (یعنی مستبصران و نوشیعه‌ها) اکنون خود را به دو گروه تقسیم می‌کنند: "شیعیان مذهبی" و "شیعیان سیاسی".

منظور از شیعیان سیاسی کسانی هستند که جریانات سیاسی آنها را به مذهب شیعه متمایل کرده است. شیعیان مذهبی نیز کسانی هستند که با مطالعه و تحقیق به مذهب شیعه گرویده‌اند.

همچنین تعداد زیادی از شیعیان تونسی در اروپا و آسیا زندگی می‏کنند. «عمادالدین الحمرونی» یکی از فعالان شیعه است که در دوران دیکتاتوری بن‏علی "مجمع فرهنگی اهل‏بیت(ع) تونس" را در اروپا تأسیس کرد. تعداد قابل توجهی از طلاب تونسی نیز در "حوزه علمیه قم" و "جامعة المصطفی(ص) العالمیة" در ایران تحصیل می‏کنند.

عاشورا ؛ راز ماندگاری شیعه

یکی از نشانه‌های تشیع در قاره سیاه، مراسم ماه محرم است که به اشکال گوناگون در تونس و دیگر کشورهای آفریقایی وجود دارد و از ارزش خاصی برخوردار است. در تونس از زمان تسلط فاطمیان بر این کشور، مذهب تشیع و سنت‌های آن از جمله مراسم سوگواری ایام عاشورا جزء آیین‌های ‌اجتماعی مردم قرار گرفت؛ به طوریکه عاشورا تا چندی قبل جزء تعطیلات رسمی این کشور بود.

مردم تونس ـ شیعه و سنی ـ در ایام محرم از هرگونه مراسم شادی مانند جشن عروسی و ختنه‌کنان خودداری می‌کنند. آنها حتی در عزاداری‌هایشان در این ماه، از خوردن غذاهای رنگین اجتناب‌ می‌کنند و صبح عاشورا نیز به قبرستان‌ها و مزار اموات سرمی‌زنند و معتقدند که همه ارواح در روز عاشورا کنار قبر خود حضور پیدا می‌کنند و منتظر دیدار بستگان زنده خود هستند.

مردم تونس شب عاشورا با آتش زدن علف‌های خشک و شعله‌ور کردن آنها که به «اجیجه» شهرت دارد، گلوله‌هایی شلیک می‌کنند و بر این اعتقادند که این آتش‏ها و روشنایی‏ها موجب شادمانی اطفال کربلا می‌شود. این سنت، شبیه به شمع‌روشن کردن شیعیان ایران در شام غریبان است که نوعی همدردی با اطفال امام حسین(ع) محسوب می‌گردد.

آمار شیعیان تونس

مانند تمامی کشورهای دیگر ـ مخصوصا کشورهای پلیسی و استبدادی ـ آمار دقیقی درباره تنوع اقوام، مذاهب و اقلیت‏ها وجود ندارد

اما درباره تعداد شیعیان کشور تونس (یعنی کسانی که هم به لحاظ عقیده، هم به لحاظ احکام و هم به لحاظ محبت، پیرو اهل‏بیت(ع) بوده و رسماً شیعه دوازده امامی هستند) دو آمار معتبر زیر منتشر شده است:

1. آمار «مجمع جهانی اهل‏بیت(ع)» در سال 2008 :

مطابق این آمار از جمعیت 10 میلیونی تونس، حدود 196.000 نفر شیعه هستند.

2- آمار انجمن دین و زندگی اجتماعی آمریکا «مؤسسه ‏PEW    » در سال 2009 :

مطابق این آمار از جمعیت 10.102.000 نفری تونس، حدود 102.000 شیعه هستند.

پراکندگی جغرافیایی شیعیان تونس

شیعیان تونس بیشتر در جنوب این کشور و مناطقی مانند "قفصه"، "قابس"، "سوسه"، "مهدیه" و نیز شهر "تونس" پایتخت این کشور زندگی می‌کنند و به تبع رویکردهای مختلفی که دارند گاه افراط و تفریط نیز در بین آنان به چشم می‌خورد؛ اما به شکل کلی، شیعیان تونس، ذهنیتی ساده و بدون غل و غش در ارتباط با این مذهب دارند و برخی مسائل اختلاف‌برانگیز که بین نخبگان تشیع در کشورهای اصلی شیعه وجود دارد در این کشور مطرح نیست.

وجود مستبصر مشهور «دکتر سید محمد تیجانی سماوی» که از اهالی شهر "قفصه" یکی از شهرهای جنوبی کشور تونس است نیز علت گرایش بسیاری از تونسی‌ها ـ چه در داخل این کشور و چه در اروپا ـ به مذهب اهل‌بیت(ع) شده است.

در جولای سال 2007 هفته‌نامه الوطن تونس ـ که گفته می‌شود "گرایش بعثی" دارد ـ  با چاپ مقاله ای با عنوان چگونه شیعه شدند و ... چرا؟ ضمن چاپ عکس نه نفر از شیعیان تونس مانند «تیجانی» و «مبارک بغداش» ، به مسائلی مانند تعریف شیعه، کیفیت انتشار تشیع در تونس، مشکلات شیعیان تونس و ازدواج موقت، پرداخت و تلاش نمود بین مسلمانان تونس فتنه‌انگیزی کند. این نشریه سپس خواهان اظهار نظر مردم در ارتباط با تشیع از طریق ایمیل شد؛ که به لطف خدا اینگونه توطئه‌ها نیز به شناخت بیشتر مردم و در نتیجه گسترش این مذهب خواهد انجامید.
یکی از نگرانی‌های شیعیان تونسی، فرزندان آنها و باصطلاح "نسل جدید" است. این نگرانی با وجود دو تهاجم فرهنگی که از سوی "غرب" و "وهابیت" علیه اسلام اصیل آغاز شده است جدی‌تر نیز به نظر می‌رسد.
اکنون و با سقوط حکومت استبدادی بن‏علی، باید دید که پیروان مذهب اهل‏بیت(ع) در آینده تونس چه نقشی را بازی خواهند کرد.

منبع : خبرگزاری اهل‏بیت(علیهم السلام)